วัดต่อแพ เป็นวัดเก่าแก่อยู่ทางฝั่งขวาของลำน้ำยวม มีวิหารขนาดใหญ่แบบพม่า แต่เดิมบริเวณวัดนี้เป็นวัดร้างสันนิษฐานว่าเป็นวัดของชาวลวะหรือละว้าที่สร้างมาเป็นเวลานานแล้ว มีบางตำราได้กล่าวถึงประวัติของวัดว่าสถานที่แห่งนี้เดิมเป็นที่พักและรวม ซุงไม้ มีนักต่อแพมาชุมนุมกันมาก นักต่อแพเหล่านั้นจึงร่วมใจกันสร้างวัดขึ้นมาและให้ชื่อว่าวัดต่อแพ ภายหลังเมื่อมีคนอพยพเข้ามาอาศัยอยู่ในหมู่บ้านนี้ จึงพบวัดต่อแพ ที่มีซากเจดีย์เก่าหลงเหลืออยู่ ชาวบ้านได้นิมนต์เจ้าอาวาสวัดต่อแพเก่า ให้มาทำการบูรณะวัด โดยมีศรัทธาบ้านเมืองปอน บ้านขุนยวมและบ้านต่อแพร่วมกันสร้างศาลาการเปรียญขึ้นมาเมื่อราวปี พ.ศ. 2461
วิหารและเจดีย์เก่าแก่ สร้างขึ้นราวปี พ.ศ. 2463 องค์เจดีย์ ซึ่งได้กล่าวถึงแล้วข้างต้นว่ามีมาแต่เดิม ต่อมาจึงได้รับการบูรณะให้มีสภาพสมบูรณ์ขึ้น เป็นเจดีย์องค์ใหญ่ครอบเจดีย์องค์เก่าดัง ที่เห็นอยู่ในปัจจุบัน และภายหลังได้มีการสร้างวิหารขึ้นอีก สำหรับเจดีย์และวิหารของวัดต่อแพซึ่งสร้างขึ้นใหม่นี้สร้างตามแบบศิลปะพม่า ผสมกับไทใหญ่ โดยองค์เจดีย์มีฐานกว้างประมาณ 12×12 เมตร แต่ละทิศมีซุ้มพระประจำ และมีความสูงประมาณ 20 เมตร แต่ละทิศมีซุ้มพระประจำ และมีสิงห์ทั้ง 4 มุม อนึ่ง ฉัตรทองซึ่งมีระฆังห้อยหลายชั้นนั้นเมื่อลมพัดจะเกิดเสียงดังกังวานไปทั่ว บนเพดานเขียนลวดลายอย่างสวยงาม
มีผ้าม่านเก่าแก่ทำด้วยกำมะหยี่ ประดับลูกปัด มุกและทับทิม จำนวน 164 เม็ด กว้าง 1.65 เมตร ยาว 3.80 เมตร ตู้พระธรรมซึ่งนำมาจากเมืองมะละแหม่ง แกะสลักอย่างสวยงามจำนวน 2 ใบและพระพุทธรูปล้ำค่าอีกหลายองค์
นอกจากนี้ ภายในบริเวณวัดยังมีอาคารที่เก่าแก่อีกหลายหลัง คือ จองซอนหรือศาลาสรงน้ำพระซึ่งใช้เป็นที่สรงน้ำพระในเทศกาลสงกรานต์ของชาวไทใหญ่
สถาปัตยกรรมที่ดีเด่นของวัดต่อแพ คือศาลาการเปรียญซึ่งเป็นอาคารสถาปัตยกรรมพม่าผสมไทใหญ่ที่สวยงามที่สุดในอำเภอขุนยวม ตัวอาคารซึ่งหันหน้าไปทางทิศตะวันออกนั้นได้รับการก่อสร้างด้วยไม้สักทั้ง หลัง มีความกว้างประมาณ 30 เมตร และยาวประมาณ 25 เมตร หลังคาซึ่งมีหลายชั้นแยกออกจากกันเป็นหลัง และมุงด้วยสังกะสีที่ได้รับการสลักลวดลายอย่างสวยงาม
และในสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 วัดต่อแพ ได้ถูกจัดเป็นที่ตั้งของกองกำลังทหารญี่ปุ่นที่เคลื่อนพลมาจากประเทศพม่า โดยพื้นที่ใต้ถุนศาลาวัดถูกใช้เป็นสถานพยาบาล บริเวณวิหารเล็กที่ตั้งอยู่ด้านหน้าเจดีย์ ใช้เป็นสถานที่พิมพ์ธนบัตร ด้านตะวันออกและด้านใต้ของวัดรวมทั้งบริเวณที่ราบ เชิงดอยด้านทิศใต้ของวัดต่อแพถูกใช้เป็นที่ฝังศพทหารผู้เสียชีวิต จึงมีอนุสรณ์สถานของทหารผู้เสียชีวิต อยู่ในบริเวณวัดต่อแพด้วย
วัดต่อแพ ตั้งอยู่ที่บ้านต่อแพ ตำบลแม่เงา ห่างจากตลาดขุนยวมประมาณ 7 กิโลเมตร โดยก่อนที่จะถึงตลาดมีทางแยกจากทางสาย 108 ตรงข้ามกับวัดม่วยต่อ ไปประมาณ 5 กิโลเมตร จะถึงหมู่บ้านต่อแพ
แผนที่ วัดต่อแพ
